Tre shtete të Ballkanit, Kosova, Serbia dhe Maqedonia kryesojnë në Europë për nivelin e lartë të vdekjeve nga ndotja e ajrit, në raport me popullsinë.
Të dhënat, për vdekjet në vlerë absolute, janë publikuar së fundmi nga Agjencia Europiane e Mjedisit në raportin “Cilësia e ajrit në Europë – 2018” dhe janë përpunuar nga Monitor në raport me popullsinë e vendeve përkatëse. Informacioni i referohet vitit 2015.
Kosova kishte 3,700 vdekje nga ajri i ndotur, që duke pasur parasysh popullsinë e saj prej vetëm 1.8 milionë banorësh e rendit atë të parën në Europë, ku ajri i ndotur ka bërë që të humbin jetën 0.2% e popullsisë. Në Serbi, ky tregues është 0.18% (rreth 13 mijë vdekje) dhe në Maqedoni 0.14% e popullsisë (3,000 vdekje), duke u renditur përkatësisht në vend të dytë dhe të tretë në Europë.
Shqipëria, ndryshe nga shtetet e tjera të Ballkanit, rezulton të ketë një nivel relativisht të ulët të vdekjeve të shkaktuara nga ajri i ndotur, që llogariten në 1400 persona në vit, ose 0.05% e popullsisë, duke u renditur e 29-a në Europë, nga 37 shtete gjithsej.
Në vlerë absolute, vdekjet më të mëdha janë në Gjermani dhe Itali, përkatësisht 62.3 mijë dhe 60 mijë persona. Nuk është befasuese që Gjermania të ketë shifër të lartë, duke pasur parasysh se ka popullatën më të madhe të çdo vendi të BE-së. Por nëse llogariten vdekjet e lidhura me ndotjen e ajrit për 100,000 banorë, vende si Bullgaria, Rumania dhe Hungaria e kanë këtë tregues shumë më keq.
Të dhënat sugjerojnë se, bazuar në përqendrimet e matura në stacionet e sfondit urban dhe në periferitë, Kroacia ishte gjithashtu mbi detyrimin e përqendrimit të ekspozimit të ndotësve të vlerësuar prej 21 pg / m3. Vende të tjera që vlerësohen me ndotje në ajër mbi 20 pg / m janë Serbia (23 pg / m3, të dhënat vetëm për 2016), Shqipëria (25 pg / m3, 2015-2016), Kosova9 (27 pg / m3, 2015-2016), Bosnja dhe Hercegovina (33 pg / m3, 2016), dhe Ish-Republika Jugosllave e Maqedonisë (52 pg / m3, 2015-2016). Sipas këtyre të dhënave, Maqedonia rezulton vendi me ndotjen më të lartë në Ballkan, e ndjekur nga Kosova, më pas nga Shqipëria.
Transporti rrugor është një nga burimet kryesore të Europës për ndotjen e ajrit, sidomos të ndotësve të dëmshëm si dioksidi i azotit dhe grimcat, sipas ‘Cilësia e ajrit në Europë – raporti i vitit 2018’ nga Agjencia Europiane e Mjedisit. Emetimet nga bujqësia, prodhimi i energjisë, industria dhe konsumi i familjeve po kontribuojnë gjithashtu në ndotjen e ajrit. Raporti paraqet të dhënat më të fundit zyrtare të cilësisë së ajrit të raportuara nga më shumë se 2 500 stacione monitorimi në të gjithë Europën në 2016.
Ndikimet shëndetësore të ndotjes së ajrit janë të rëndësishme
Matja e lëndëve të ndara (PM), dioksidi i azotit (NO2) dhe niveli i tokës (O3) shkaktojnë dëmin më të madh për shëndetin e njeriut. Përqendrimet e larta të ndotjes së ajrit vazhdojnë të kenë një ndikim negativ tek evropianët, veçanërisht ata që jetojnë në zonat urbane.
Ndotja e ajrit gjithashtu ka ndikime të konsiderueshme ekonomike, shkurtim të jetës, rritjen e kostove mjekësore dhe reduktimin e produktivitetit nëpër ekonomi gjatë ditëve të punës të humbura për shkak të shëndetit të sëmurë. Ndotja e ajrit gjithashtu ndikon negativisht në ekosistemet, duke dëmtuar tokën, pyjet, liqenet dhe lumenjtë dhe duke reduktuar rendimentet bujqësore.
Politikat e kaluara dhe aktuale dhe përparimet në teknologji kanë çuar në një progres të ngadaltë por të qëndrueshëm në zvogëlimin e këtyre ndikimeve negative, vlerëson raporti. Vlerësimet e përditësuara në raport tregojnë se përqendrimet e PM2.5 ishin përgjegjëse për rreth 422 000 vdekje të parakohshme në 41 shtete europiane në 2015, nga të cilat rreth 391 000 ishin në 28 shtetet anëtare të BE.
Një vlerësim më i gjerë i përfshirë në raportin e këtij viti, duke u kthyer në vitin 1990, tregon se vdekjet e parakohshme për shkak të PM2.5 janë shkurtuar me rreth gjysmë milioni vdekje të parakohshme në vit. Kjo është për shkak të zbatimit të politikave evropiane të cilësisë së ajrit dhe futjes së masave në nivel kombëtar dhe lokal, të cilat kanë çuar, për shembull, për makina më të pastra, apo industri dhe prodhim energjie ekologjike.
“Ndotja e ajrit është një vrasës i padukshëm dhe ne duhet të shtojmë përpjekjet tona për të adresuar shkaqet. Sa i përket ndotjes së ajrit, shkarkimet e transportit rrugor janë shpesh më të dëmshme se ato nga burime të tjera, pasi ato ndodhin në nivelin e tokës dhe kanë tendencë të ndodhin në qytete, afër njerëzve. Kjo është arsyeja pse është kaq e rëndësishme që Europa të dyfishojë përpjekjet e saj për të reduktuar emetimet e shkaktuara nga transporti, energjia dhe bujqësia dhe të investojë në t’i bërë ato më të pastra dhe më të qëndrueshme “, tha Drejtori Ekzekutiv i ZEE, Hans Bruyninckx. “Trajtimi i këtyre sektorëve në një mënyrë të integruar mund të sjellë përfitime të qarta për cilësinë e ajrit dhe klimës dhe do të ndihmojë në përmirësimin e shëndetit dhe mirëqenies sonë.”
